تقسیم ارث چیست؟ سهم الارث چقدر است؟

منظور از تقسیم ارث، تقسیم اموال، بستانکاری‌ها، بدهی‌ها و به طور کل امور مالی فرد بین ذینفعان متوفی است. بنابراین در انحصار وراثت صرفا اموال تقسیم نمی‌شود و هر آنچه که به فرد متوفی مربوط است تقسیم می‌گردد.

انحصار وراثت زمانی انجام می‌شود که موت حقیقی فرد تایید شود و وراث به طور کامل مشخص باشند. پس از فوت ذینفعانی وجود دارند که شامل وراث و طلبکاران متوفی می‌باشند. شورای حل اختلاف با بررسی اطلاعات افرادی که خود را ذینفع متوفی اعلام کرده‌اند، شرایط تقسیم ارث میان وارثان را فراهم می‌کند. از آنجایی که قوانین تقسیم ارث در افراد مختلف با توجه به سن، جنس، وضعیت تکفل، تاهل، وصیت نامه فرد و … متفاوت است، کارشناسان مجرب به طور دقیق شرایط انحصار وراثت را بررسی می‌کنند.

طبقات ارث

بر اساس قانون طبقات ارث به صورت زیر می‌باشد:

طبقه اول:

• پدر و مادر
• همسر متوفی
• فرزندان و در نبود فرزندان نوه‌ها

طبقه دوم:

• پدر بزرگ و مادر بزرگ
• خواهر و برادر و در نبود آنها فرزندان ایشان
• همسر متوفی

طبقه سوم:

همسر، ‌عمو، عمه، خاله،‌ دایی و در نبود آنها فرزندانشان

در نبودن افراد مذکور نوبت به این طبقه می‌رسد؛ در واقع اگر فرد متوفی فرزند، پدر، مادر، همسر و نوه نداشته باشد، اقوام درجه یک مثل خواهر و برادر و اقوام درجه دو مثل عمو، عمه و … وارث وی خواهند بود. حتی در نبود این افراد نیز فرزندان آنها وارث خواهند بود.

منظور از ترکه تمام اموال و دارایی‌هایی ست که بعد از فوت یک فرد به جای می‌ماند و باید بین وراث تقسیم شود. ترکه یا ما ترک شامل تمام دارایی‌های مثبت و منفی مثل اموال، بستانکاری‌ها و بدهی‌هاست. برای تقسیم ترکه میان وراث باید ابتدا طلبکاری‌ها و بستانکاری‌ها مورد رسیدگی قرار گیرد و سپس مال خالصی را که باقی می‌ماند میان آنها تقسیم نمود.

بنابراین منظور از ماترک کلیه حساب‌های مالی مستند، منقول، غیر منقول و … می‌باشد؛ برای تقسیم ماترک ابتدا می‌بایست بدهی‌ها و دین متوفی پرداخت شود که می‌تواند شامل بدهکاری، نفقه، مهریه زن و مهریه بانکی باشد. سپس آنچه باقی می‌ماند به صورت ارثیه به وراث می‌رسد.

یکی از نکاتی که حین تقسیم ارث باید در نظر داشته باشید این است که فرزندان پسر و دختر سهم جداگانه‌ای از ارثیه دارند. طبق قانون سهم پسر از ارث پسر دو برابر ارث دختر است؛ شایسته ذکر است که تغییر جنسیت بعد از انحصار وراثت تاثیری در نحوه تقسیم ترکه ندارد. در ادامه مثال‌هایی در مورد تقسیم میراث میان فرزندان ذکر می‌کنیم:

• در صورتی که متوفی چند فرزند پسر و دختر داشته باشد، ارث به گونه‌ای تقسیم می‌شود که هر فرزند پسر دو برابر هر فرزند دختر ارث ببرد.
• هرگاه وراثت منحصر به یک فرزند باشد، خواه دختر یا پسر تمام ترکه به او می‌رسد.
• اگر متوفقی تنها یک فرزند دختر داشته باشد و وارثان دیگری نیز داشته باشد،‌ نصف ترکه را به ارث می‌برد.
• اگر متوفی چند فرزند دختر داشته باشد و فرزند پسر نداشته باشد، دختران جمعا ۳/۲ ارث را می‌برند.
• اگر متوفقی علاوه بر پدر و مادر یک فرزند پسر داشته باشد، یک سوم از ارث به پدر و مادر رسیده و ما بقی به فرزند پسر می‌رسد.
• در صورتی که متوفی یک زوجه، چند فرزند پسر و دختر و پدر و مادر داشته باشد، ابتدا پدر و مادر هر کدام یک ششم از ترکه و زوجه یک هشتم از ترکه را می‌برد. سپس باقی مانده ترکه میان فرزندان تقسیم می‌شود.

بنابراین با در نظر گرفتن هر فرضی که امکان پذیر است،‌ فرزندان پسر باید دو برابر فرزندان دختر سهم ببرند. در صورتی که جنسیت فرزندان همگی یکسان باشد، همه آنها به صورت یکسان ارث می‌برند.

تقسیم ارث میان زوج و زوجه قانونی است که حتی در قرآن نیز به آن اشاره شده و در قانون کاملا واضح است. طبق قانون زن و شوهر تا زمانی که در عقد یک دیگر باشند از یک دیگر ارث می‌برند. در واقع پس از فوت یکی از زوجین سهم الارث جداگانه‌ای برای دیگری در نظر گرفته می‌شود. طبق ماده ۹۴۰ قانون مدنی، زوجین که زوجیت آنها دائمی بوده و ممنوع از ارث نباشند از یک دیگر ارث می‌برند. حتی در صورتی که زوجین طلاق گرفته اما در مدت عده آن باشند می‌توانند از یک دیگر ارث ببرند.

در صورتی که زوجین فرزند داشته باشند،‌ سهم شوهر یک چهارم و سهم زن یک هشتم از ارثیه متوفی است. همچنین در صورتی که زوجین فرزند نداشته باشند، سهم شوهر یک دوم و سهم زن یک چهارم از ارثیه متوفی است.

شایسته ذکر است که در ازدواج موقت زن و شوهر تحت هیچ شرایطی از یک دیگر ارث نمی‌برند.

اگرچه در قانون مدنی تقسیم ارث زمانی معنا پیدا می‌کند که مورث فوت کرده باشد؛‌ اما گاهی ممکن است ورثه و مورث بخواهند قبل از فوت ارث را تقسیم کنند. در این شرایط قانون توصیه می‌کند با توجه به متن قانون ارث میان ورثه تقسیم شود؛ اما به طور کلی شرایط انتقال اموال کاملا تحت کنترل مورث است و او هر طور که بخواهد می‌تواند ارث را تقسیم کند. در این شرایط اموال در قالب عقد هبه یا عقد صلح به فرزندان منتقل می‌شوند.

در صورتی که فردی که فوت کرده هیچ فرزندی نداشته باشد، اموال بین سایر ورثه و ذینفعان تقسیم می‌شود. در این شرایط طبق طبقات ارث، اموال تقسیم می‌شوند و به واجدین شرایط می‌رسند. معمولا در این شرایط ارثه میان پدر و مادر، همسر و یا نوه‌ها تقسیم می‌شود و در غیر این صورت اقوام درجه دوم مثل عمو،‌ دایی و … وارث می‌گردند.

همانطور که می‌دانید زوجین پس از فوت دیگری از یک دیگر ارث می‌برند. تحت شرایط خاصی زن می‌تواند مهریه خود را از سهم الارث شوهر یا حتی پدر شوهر اخذ کند. در صورتی که شوهر در قید حیات باشد، زن نمی‌تواند مهریه را از سهم الارث پدر شوهر خود طلب کند؛‌ اما در صورت فوت شوهر این امکان وجود دارد.

همچنین در صورتی که شوهر فوت کند، زن می‌تواند مبلغ مهریه را از سهم الارث شوهر خود طلب کند؛‌ از آنجایی که مهریه یک طلب ممتاز است، بر هر طلب دیگری ارجح بوده و پس از پرداخت کامل مهریه وراث می‌توانند به تقسیم ارث بپردازند.

در شرایطی که فرزند متوفی قبلا فوت کرده باشد، نوه‌های متوفی از او ارث می‌برند. میزان ارثیه نوه‌ها به همان مقداری است که پدر یا مادر فوت شده آنها سهم می‌برده است. علاوه بر این لازم است بدانید که سهم الارث نوه‌های پسری مثل فرزندان پسر، دو برابر سهم الارث نوه‌های دختری است.

در صورتی که متوفی مادر داشته باشد او از ما ترک فرزند سهم می‌برد. طبق قانون پدر و مادر هر یک به اندازه یک ششم از ما ترک فرزند خود ارث می‌برند. بنابراین یک ششم از اموال خالص فرزند پس از فوت به مادر می‌رسد. اگرچه این سهم الارث اغلب به فرزندان فرد بخشیده می‌شود اما بالاخره حق قانونی مادر از ترکه است.

در برخی سنت‌ها عرف شده است که پس از فوت مادر،‌ طلا و جواهرات زینتی او به فرزندان دختر می‌رسند. اما طبق قانون طلا نیز مثل هر اموال دیگری طبق شرایط خاصی میان وراث تقسیم می‌شود و حتی همسر نیز از آنها ارث می‌برد. تقسیم طلای مادر مثل سایر اموال به صورت طبقاتی است و همسر، فرزندان و پدر و مادر هر یک به سهم خود مقدار خاصی ارثیه خواهند داشت. در صورتی که تقسیم اموال تنها میان فرزندان باشد،‌ طبق معمول سهم الارث فرزندان پسر دو برابر فرزندان دختر خواهد بود.

در تقسیم ارث فرد مجرد به دلیل نبود همسر و فرزندان،‌ اموال طبق طبقات ارث میان وراث تقسیم خواهد شد. در صورتی که پدر و مادر متوفی در قید حیات باشند، یک سوم ارث را مادر و مابقی به پدر می‌رسد. در صورتی که والدین متوفی فوت کرده باشند نیز ارث به خواهر و برادرها می‌رسد؛ به طوری که سهم برادر دو برابر خواهر خواهد بود. چناچه برادر و خواهر فرد نیز فوت کرده باشند، اموال میان برادر زاده‌ها و خواهر زاده‌ها تقسیم می‌شود.

تقسیم ارث مرد طبق طبقات ارث به طور کامل قابل پیش بینی است؛ ابتدا ارث میان پدر و مادر، فرزندان و همسر تقسیم می‌شوند؛ در غیر این صورت ارثیه به خواهر و برادرها و یا در صورت فوت به فرزندان آنها نیز می‌رسد. در طبقه آخر و عدم وجود طبقات پایین‌تر، ارث مرد میان عمو،‌ عمه، دایی، خاله و یا فرزندان آنها تقسیم می‌شوند.

در تقسیم ارث میان تمام طبقات نیز سهم پدر و مادر هر یک به میزان یک ششم از ارث است و سهم همسر یک هشتم. سهم فرزندان پسر دو برابر سهم فرزندان دختر بوده که این در تمام موارد مثل خواهر زاده یا برادر زاده نیز صادق است.

جنین نیز می‌تواند از اعضای خانواده خود طبق طبقات ارث سهم ببرد. منتهی شرط اصلی برای ارث بردن جنین این است که در هنگام حیات متوفی نطفه منعقد شده و جنین زنده متولد شود. در صورتی که نطفه بعد از فوت مورث منعقد شده باشد،‌ جنین ارث نمی‌برد.

در مورد تقسیم ارث و سهم الارث فرزندخوانده نیز باید گفت که فرزندخوانده هیچ نسبت نسبی یا سببی با مورث ندارد و به همین دلیل ارث نمی‌برد. اگرچه طبق قانون تمام هزینه‌های زندگی فرزندخوانده با سرپرستان است اما بعد از فوت آنها هیچ ارثی تعلق نخواهد گرفت. البته مورث می‌تواند قبل از فوت تا یک سوم از اموال خود را وصیت کند و مالی را برای فرزندخوانده کنار بگذارد.

قانون برای تقسیم ارث و آنچه ما ترک خوانده می‌شود شرایط واضحی دارد که طبق آن تقسیم ارث راحت خواهد بود. بر اساس قانون ارث، پس از فوت مورث ما ترک میان افرادی که با او نسبت (والدین،‌ فرزند، برادر و خواهر و …) یا سبب (زن یا شوهر) دارند تقسیم می‌شود. این تقسیم بر اساس طبقات ارث صورت می‌گیرد که در بالا توضیح دادیم. توجه داشته باشید که دو برابر بودن ارثیه فرزند پسر نسبت به دختر در تمام موارد گویاست.

طبق قانون ارث اگر متوفی بدهکار باشد ابتدا باید بدهی‌های او پرداخت شود و سپس ارث تقسیم گردد. پس از اخذ طلب و پرداخت بدهی‌ها باقی مانده ارث طبق سهم هر فرد و طبقات ارث میان وراث تقسیم می‌گردد.

به منظور تقسیم ارث مراحل زیر انجام می‌شود:

• جمع آوری و تکمیل مدارک انحصار وراثت
• پر کردن اظهارنامه مالیات بر ارث قبل از دادخواست
• مراجعه به دفاتر خدمات قضایی الکترونیک یا مراجعه به وکیل انحصار وراثت
• ثبت نام در سامانه ثنا
• ارائه دادخواست مبتنی بر درخواست صدور گواهی انحصار وراثت
• مراجعه به شورای حل اختلاف و رفع نواقص احتمالی پرونده
• انتشار آگهی به منظور اطلاع رسانی به ذینفعان احتمالی
• شکیبایی به منظور صدور گواهی انحصار وراثت

میزان اموالی که در تقسیم ارث به افراد مختلف می‌رسد بر اساس طبقات ارث و اینکه شرایط و نسبت فرد با متوفی چیست متفاوت است. به عنوان مثال در مواردی که تنها فرزندان متوفی ارث ببرند، اموال به گونه‌ای تقسیم می‌شود که فرزند پسر دو برابر فرزند دختر ارث داشته باشد. همچنین در صورت در قید حیات بودن پدر و مادر، هر یک به اندازه یک ششم اموال ارث می‌برند. سهم همسر مرد از ارث در صورت فرزند داشتن یک چهارم و در نبود فرزند یک دوم است. سهم همسر مرد در صورت فرزند داشتن یک هشتم و در نبود فرزند یک چهارم است.

بنابراین محاسبه تقسیم ارث با توجه به طبقه ارث و همچنین  افرادی که ارث می‌برند، متفاوت است. اما از آنجایی که سهم هر فرد با نسبت خاص مشخص است، می‌توان ارث را به راحتی در موارد پیچیده نیز تقسیم کرد.

در تقسیم ارث توافقی، اموال با توافق وراث تقسیم می‌شوند. این نوع تقسیم ممکن است به افراز یا به تفکیک صورت بگیرد. تقسیم ارث به افراز به صورتی است که وراث به صورت مشاع و بر اساس سهم خود از اموال بهره می‌برند. در تقسیم ارث به تفکیک، تمام اموال جدا می‌شوند و هر یک از وراث بخش خاصی از اموال را ارث می‌برد. بهره مندی از وکیل انحصار وراثت برای این نوع از تقسیم می‌تواند بسیار مفید باشد.

در صورتی که یکی از وراث محجور، غایب یا ناراضی باشد، به منظور تقسیم ارث باید به دادگاه مراجعه کنید. در برخی موارد حین تقسیم ارث ممکن است اختلافی بین وراث برای پرداخت بدهی، سهم الارث هر فرد،‌ نحوه تقسیم ارث و … به وجود بیاید. برای اینکه فردی درخواست تقسیم ترکه را بدهد باید از قبل گواهی انحصار وراثت را دریافت کند و تصفیه ترکه را انجام دهد. دادگاه به منظور ارزیابی اموال تمام مدارک را به کارشناس ارجاع می‌دهد و سهم الارث هر فرد را مشخص می‌کند.

برای احقاق حق در این شرایط بهره مندی از یک وکیل انحصار وراثت با تجربه بسیار کارساز خواهد بود.

انحصار وراثت فرایندی است که در آن ورثه قانونی و شرعی شخص متوفی تعیین می‌گردد و سهم هر یک از آنها مشخص می‌شود. از آنجایی که دادگاه یا شورای حل اختلاف بدون دریافت گواهی انحصار وراثت اجازه تقسیم ارث را نمی‌دهد، تقسیم ما ترک بدون گواهی انحصار وراثت انجام پذیر نیست. بنابراین قبل از اینکه هر اقدامی انجام دهید، می‌بایست حداقل یکی از وراث برای دریافت گواهی انحصار وراثت اقدام کند.

تحت شرایط مختلفی ممکن است ورثه بخواهند سهم الارث خود را به ورثه دیگری ببخشند. بخشیدن سهم الارث قبل از تقسیم ارث کاملا امکان پذیر است اما باید مستند و قانونی باشد. معمولا ممکن است ورثه به منظور کمک به ورثه دیگر از سهم الارث خود بگذرند که روند آن باید به صورت قانونی طی شود. به این منظور یک صلح نامه تنظیم می‌شود که تحت آن سهم الارث به فرد دیگری منتقل می‌شود.

وکیل تقسیم ارث با آگاهی کامل از قوانین تقسیم ارث میان ورثه و تخصص و تجربه در انجام مراحل آن قادر است به ورثه کمک کند به حق قانونی خود برسند. وکیل تقسیم ارث به خصوص در مواردی که اختلافاتی در مورد انحصار وراثت وجود دارد می‌تواند کمک به سزایی به این منظور داشته باشد. باید توجه داشته باشید که تقسیم ترکه میان وراث ممکن است گاهی با خطا از سوی دادگاه همراه باشد و یک وکیل مجرب حتما در این زمینه به شما کمک می‌کند.

هزینه دریافتی وکیل تقسیم ارث تا حد زیادی به تخصص و تجربه او و همچنین به میزان سهم الارث بستگی دارد. معمولا در پرونده‌هایی که پیچیدگی بیشتری دارند و سهم الارث زیادی مطرح است، حق الوکاله بیشتر است. وکیل و موکل ممکن است به صورت توافقی مقداری از سهم الارث یا مبلغ خاصی را تعیین کنند که این به طور کامل به دو طرف بستگی دارد.